ΑΡΧΑΙΟΙ ΤΡΑΓΙΚΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ - ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ
Ο Ευριπίδης γεννήθηκε το 480 π. Χ. κατ' άλλους στη Φλύα (το σημερινό Χαλάνδρι), κατ' άλλους στη Σαλαμίνα, την ίδια μέρα που έγινε η περίφημη ναυμαχία.
Σύμφωνα με μια παράδοση, όταν ο Αισχύλος αγωνιζόταν κατά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας κι ο Σοφοκλής έσερνε το χορό της νίκης, ο Ευριπίδης γεννιόταν την ίδια μέρα στο νησί της νίκης.
Τον ονόμασαν "από σκηνής φιλόσοφο", γιατί παρενέβαλε πολλά γνωμικά και αποφθέγματα στα έργα του.
Έλαβε σπουδαία μόρφωση και ασχολήθηκε με τον αθλητισμό και τη μουσική. Αργότερα ασχολήθηκε με τη ζωγραφική, ενώ τελικά τον τράβηξε η φιλοσοφία και σχετίστηκε με τον Αναξαγόρα, τον Πρόδικο, τον Πρωταγόρα και το Σωκράτη. Παρ' όλα αυτά όμως, έμεινε ανεξάρτητο πνεύμα. Επίσης έμεινε μακριά από την πολιτική και γι' αυτό δεν πήρε κανένα δημόσιο αξίωμα.
Το 455 π. Χ. ο Ευριπίδης πρωτοπαρουσιάστηκε στους δραματικούς αγώνες με μια τετραλογία που είχε τίτλο "Πελιάδες". Ήρθε τότε τρίτος μα δεν απογοητεύτηκε. Αντίθετα, με περισσότερη επιμονή συνέχισε το γράψιμο και το 442 π. Χ. έλαβε το πρώτο βραβείο. Σε όλη τη ζωή του, μολονότι δεν έπαυε να γράφει, μόνο τέσσερις φορές βραβεύτηκε.
Παντρεύτηκε δύο φορές, πρώτα με τη Μελιτώ και ύστερα με τη Χοιρίνη - γυναίκες ανάξιες του μεγάλου ποιητή - και άφησε τρεις γιους: το Μνησαρχίδη, που έγινε έμπορος, το Μνήσαρχο που έγινε ηθοποιός και το συνονόματό του Ευριπίδη, που πήρε την ποιητική φλέβα του πατέρα του και έγινε δραματικός ποιητής.
 | Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του το πέρασε στην Αθήνα, τα τελευταία του όμως χρόνια τα έζησε στη Μακεδονία, όπου με πολλούς άλλους σοφούς, ποιητές και καλλιτέχνες προσκλήθηκε από το βασιλιά Αρχέλαο. Εκεί ο Ευριπίδης, για να τιμήσει τον προστάτη του βασιλιά, έγραψε τον "Αρχέλαο" που αποτελούσε εγκώμιο στον Ηρακλείδη Αρχέλαο, πρόγονο του φιλότεχνου ηγεμόνα. Τον ίδιο χρόνο έγραψε και τις "Βάκχες", έργο που το προόριζε να παιχτεί στο θέατρο της Πέλλας. Ο Αρχέλαος εκτιμώντας τη σοφία και την τραγική τέχνη του ποιητή, του απένειμε πολλές τιμές, οι οποίες όμως προκάλεσαν το φθόνο των αυλικών. Κατά μια παράδοση μάλιστα, του παρασκεύασαν οικτρό θάνατο. Έβαλαν μια ομάδα εξαγριωμένων κυνηγετικών σκυλιών να τον κατατεμαχίσουν. Η ταφή του έγινε στη Μακεδονία, αλλά και η Αθήνα τον τίμησε με κενοτάφιο, πάνω στο οποίο χαράχτηκε το εξής επίγραμμα:
"Μνήμα μεν Ελλάς άπασ' Ευριπίδου. οστέα δ' ίσχει
γη Μακεδών. η γαρ δέξατο τέρμα βίου. πατρίς δ' Ελλάδος Ελλάς, Αθήναι. πλείστα δε Μούσας τέρψας εκ πολλών και τον έπαινον έχει". Δηλαδή |
"Όλη η Ελλάδα είναι μνημείο του Ευριπίδη.
αλλά έχει τα κόκαλά του η μακεδονική γη.
η Αθήνα είναι η πατρίδα του, η Ελλάδα της Ελλάδας.
πολλούς οι Μούσες του εύφραναν, πολλή του και η τιμή".
Ο Ευριπίδης έγραψε πολλά εξαίρετα έργα: 92 τραγωδίες είχε συγγράψει, αλλά σώζονται μόνο 19: "Άλκηστη", "Ανδρομάχη", "Εκάβη", "Τρωάδες", "Ελένη", "Ηλέκτρα", "Ηρακλής Μαινόμενος", "Ηρακλείδες", "Ικέτιδες", "Φοίνισσες", "Ρήσος", "Ορέστης", "Ιππόλυτος", "Ιφιγένεια εν Αυλίδι", "Ιφιγένεια εν Ταύροις", "Ίωνας", "Μήδεια", "Βάκχες" και ένα σατιρικό δράμα, "Ο Κύκλωπας". Σώθηκαν ακόμα και αρκετά αποσπάσματα από άλλες τραγωδίες του, όπως της "Αντιόπης" (στίχοι 200), της "Υψιπύλης" (στίχοι 500), του "Φαέθοντα" (στίχοι 300), της "Μελανίππης" (στίχοι 100) κ.ά.
Ο Ευριπίδης, που είναι πολύ προοδευτικός στις ιδέες του, παρουσιάζει τους ήρωές του πολύ ανθρώπινους, όπως πραγματικά είναι, με αδυναμίες και πάθη αλλά και πολλά προτερήματα.
Πρέπει να πούμε ότι τα χορικά των τραγωδιών του Ευριπίδη έχουν από μόνα τους υψηλή ποιητική αξία και τα είχαν σε μεγάλη τιμή στην αρχαιότητα. Μάλιστα, πολλοί Αθηναίοι αιχμάλωτοι στη Σικελία ελευθερώθηκαν μόνο και μόνο γιατί τραγουδούσαν χορικά τραγούδια τραγωδιών του Ευριπίδη.
Ο Αριστοφάνης τον κοροϊδεύει αποκαλώντας τον "πτωχοποιόν", "ρακιοσυρραπτάδην" και "στωμυλιοσυλλεκτάδην" και ακόμη "δικανικών ρηματίων ποιητήν", με το πρόσχημα ότι αφαίρεσε την ιδανική μεγαλειότητα από τους ήρωες και τις ηρωίδες του και παρουσίασε τα πρόσωπά του με υπερβολική μεγαλοστομία και ντυμένα φτωχικά, πράγμα που δεν ταιριάζει στην τραγωδία. Στις κατηγορίες όμως αυτές δεν πρέπει να δίνει κανείς μεγάλη σημασία, γιατί είναι γνωστό το πάθος του Αριστοφάνη εναντίον του Ευριπίδη, τον οποίο δε διστάζει να γελοιοποιεί και να διαβάλλει και μετά το θάνατό του. Το μίσος του κωμικού ξεκινά από τι νεωτεριστικές τάσεις, που ο τραγικός παρουσιάζει στο έργο του.
Ο Ευριπίδης εισήγαγε δυο μεταρρυθμίσεις που τις συναντούμε σχεδόν σε όλα τα έργα του, προ παντός στα τελευταία. Α) Ο μονόλογος στην αρχή των τραγωδιών του είναι ο πρόλογος που εισάγει στην υπόθεση. Ένας θεός ή ένας ήρωας του δράματος παρουσιάζεται στην αρχή και κατατοπίζει το θεατή για τον τόπο που εκτυλίσσεται το έργο, για τα πριν από το έργο γεγονότα και για το σημείο στο οποίο βρίσκεται η υπόθεση, κάποτε μάλιστα προχωρεί δίνοντας και τη λύση της τραγωδίας. Β) Ο "από μηχανής θεός" που εμφανίζεται στο τέλος των τραγωδιών του. Ύστερα από μια περίπλοκη εξέλιξη, που τα σφοδρά πάθη των ηρώων του δημιουργούν συγκρούσεις τέτοιες, ώστε ο θεατής να βρίσκεται μπροστά σε αδιέξοδο ψυχικό, εισάγεται "από μηχανής", ένας θεός που δίνει τη λύση. Ο θεός αυτός όχι σπάνια, είναι έκφραση της ειμαρμένης, που ρυθμίζει την τύχη των ηρώων του. Το νεωτερισμό αυτό όμως δεν τον χρησιμοποιεί πάντοτε. Τα χορικά επίσης του Ευριπίδη πρέπει να σημειωθεί ότι παρουσιάζουν διαφορά από τα χορικά των δυο άλλων μεγάλων τραγικών. Δε δένονται σφιχτά με την υπόθεση όπως στον Αισχύλο και στο Σοφοκλή παρά σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Είναι "εμβόλιμα" που παρεμβάλλονται στο έργο.
Τα σπουδαιότερα έργα του Ευριπίδη με λίγα λόγια.
Μήδεια (431 π. Χ) Η υπόθεση εξελίσσεται στην Κόρινθο, όπου ο Ιάσονας, αφού εγκατάλειψε τη σύζυγό του Μήδεια, η οποία θυσίασε τα πάντα για χάρη του, ξαναπαντρεύτηκε τη βασιλοπούλα Γλαύκη. Η Μήδεια εκδικείται τον άπιστο σύζυγο σκοτώνοντας τη νέα του σύζυγο, αλλά και τα δικά της παιδιά, για να πληγώσει την πατρική καρδιά του. Έπειτα, για ν' αποφύγει την εκδίκηση του Ιάσονα, καταφεύγει στον Αιγέα στην Αθήνα, μ' ένα άρμα που το έσερναν φτερωτοί δράκοντες.
Ηλέκτρα (413 π. Χ.) Η Ηλέκτρα ζει με τον άντρα της, ένα φτωχό χωρικό που της τον έδωσαν ο Αίγισθος και η Κλυταιμνήστρα, σε μια άθλια καλύβα πολύ σκληρή ζωή. Τίμιος και καλός ο άντρας της, δεν την άγγιξε καθόλου, γιατί ήταν από ταπεινό σόι. Εκεί έφτασαν ο Ορέστης και ο Πυλάδης και μετά την αναγνώριση, κατάστρωσαν σχέδιο να εκδικηθούν το θάνατο του πατέρα τους. Πρώτα σκότωσαν τον Αίγισθο στους αγρούς κι ύστερα την Κλυταιμνήστρα σε μια καλύβα, όπου την ξεγέλασαν να πάει. Στο τέλος οι Διόσκουροι όρισαν να παντρευτεί ο Πυλάδης την Ηλέκτρα και ο Ορέστης να πάει στην Αθήνα και να δικαστεί από τον Άρειο Πάγο.
Ιφιγένεια η εν Ταύροις (412 π. Χ.) Ο Ορέστης πήρε χρησμό από τον Απόλλωνα πως για να απαλλαγεί από τη μανία που κατέχεται μετά το φόνο της μητέρας του, πρέπει ν φέρει από τη χώρα των Τρώων στην Αθήνα το ξόανο (ομοίωμα) της Άρτεμης. Έτσι πηγαίνει μαζί με τον Πυλάδη, αλλά συλλαμβάνονται από τους ντόπιους και οδηγούνται στην ιέρεια του ναού της Άρτεμης, για να τους θυσιάσει στη θεά. Ιέρεια είναι η Ιφιγένεια, που μεταφέρθηκε εκεί από τη θεά μετά τη σωτηρία της στην Αυλίδα. Ακολουθεί η αναγνώριση των δύο αδερφιών και η φυγή τους στην Ελλάδα, αφού προηγουμένως πήραν το ξόανο της Άρτεμης, μ' ένα τέχνασμα της Ιφιγένειας. Ο ηγεμόνας της χώρας Θόας τους κυνήγησε και θα τους πρόφταινε, αν δεν επενέβαινε η θεά Αθηνά (από μηχανής θεός) να τον αναγκάσει την καταδίωξη. Ο Θόας όχι μόνο υπακούει, αλλά και υπόσχεται να στείλει στην Ελλάδα και τις Ελληνίδες που αποτελούν το χορό του δράματος.
Ελένη (412 π. Χ.) Ο Πάρις έφερε στην Τροία όχι την Ελένη, αλλά το είδωλό της. Η πραγματική Ελένη οδηγήθηκε στην Αίγυπτο από τον Ερμή, κοντά στο βασιλιά Πρωτέα. Εκεί πήγε ως ναυαγός, μετά την άλωση της Τροίας, ο Μενέλαος και τη συνάντησε τυχαία. Αφού έγινε η αναγνώριση, έφυγαν με δόλο από την Αίγυπτο.
Ιφιγένεια η εν Αυλίδι (405 π. Χ.) Ο Αγαμέμνονας πείστηκε από το Μενέλαο και κάλεσε την Ιφιγένεια στην Αυλίδα δήθεν για να την παντρέψει με τον Αχιλλέα. Μαζί της πηγαίνει και η Κλυταιμνήστρα και γρήγορα καταλαβαίνουν τι πρόκειται να επακολουθήσει. Ο Αχιλλέας μαθαίνει ότι χρησιμοποιήθηκε το όνομά του για τον ερχομό της Ιφιγένειας και αποφασίζει να την υπερασπιστεί. Παράλληλα, η Κλυταιμνήστρα και η Ιφιγένεια ικετεύουν τον Αγαμέμνονα να μην κάνει τη θυσία που σκοπεύει. Τελικά, η Ιφιγένεια καταλαβαίνει ότι η θυσία της είναι αναγκαία για την Ελλάδα και αποφασίζει να πεθάνει θεληματικά.
Βασιλειάδης Άγγελος, Χαραλαμπίδης Γιάννης (Ε΄ Τάξη)
Σελίδου Μαρία Τερέζα, Φαντίδου Μαρία (ΣΤ΄ Τάξη)
αλλά έχει τα κόκαλά του η μακεδονική γη.
η Αθήνα είναι η πατρίδα του, η Ελλάδα της Ελλάδας.
πολλούς οι Μούσες του εύφραναν, πολλή του και η τιμή".
Ο Ευριπίδης έγραψε πολλά εξαίρετα έργα: 92 τραγωδίες είχε συγγράψει, αλλά σώζονται μόνο 19: "Άλκηστη", "Ανδρομάχη", "Εκάβη", "Τρωάδες", "Ελένη", "Ηλέκτρα", "Ηρακλής Μαινόμενος", "Ηρακλείδες", "Ικέτιδες", "Φοίνισσες", "Ρήσος", "Ορέστης", "Ιππόλυτος", "Ιφιγένεια εν Αυλίδι", "Ιφιγένεια εν Ταύροις", "Ίωνας", "Μήδεια", "Βάκχες" και ένα σατιρικό δράμα, "Ο Κύκλωπας". Σώθηκαν ακόμα και αρκετά αποσπάσματα από άλλες τραγωδίες του, όπως της "Αντιόπης" (στίχοι 200), της "Υψιπύλης" (στίχοι 500), του "Φαέθοντα" (στίχοι 300), της "Μελανίππης" (στίχοι 100) κ.ά.
Ο Ευριπίδης, που είναι πολύ προοδευτικός στις ιδέες του, παρουσιάζει τους ήρωές του πολύ ανθρώπινους, όπως πραγματικά είναι, με αδυναμίες και πάθη αλλά και πολλά προτερήματα.
Πρέπει να πούμε ότι τα χορικά των τραγωδιών του Ευριπίδη έχουν από μόνα τους υψηλή ποιητική αξία και τα είχαν σε μεγάλη τιμή στην αρχαιότητα. Μάλιστα, πολλοί Αθηναίοι αιχμάλωτοι στη Σικελία ελευθερώθηκαν μόνο και μόνο γιατί τραγουδούσαν χορικά τραγούδια τραγωδιών του Ευριπίδη.
Ο Αριστοφάνης τον κοροϊδεύει αποκαλώντας τον "πτωχοποιόν", "ρακιοσυρραπτάδην" και "στωμυλιοσυλλεκτάδην" και ακόμη "δικανικών ρηματίων ποιητήν", με το πρόσχημα ότι αφαίρεσε την ιδανική μεγαλειότητα από τους ήρωες και τις ηρωίδες του και παρουσίασε τα πρόσωπά του με υπερβολική μεγαλοστομία και ντυμένα φτωχικά, πράγμα που δεν ταιριάζει στην τραγωδία. Στις κατηγορίες όμως αυτές δεν πρέπει να δίνει κανείς μεγάλη σημασία, γιατί είναι γνωστό το πάθος του Αριστοφάνη εναντίον του Ευριπίδη, τον οποίο δε διστάζει να γελοιοποιεί και να διαβάλλει και μετά το θάνατό του. Το μίσος του κωμικού ξεκινά από τι νεωτεριστικές τάσεις, που ο τραγικός παρουσιάζει στο έργο του.
Ο Ευριπίδης εισήγαγε δυο μεταρρυθμίσεις που τις συναντούμε σχεδόν σε όλα τα έργα του, προ παντός στα τελευταία. Α) Ο μονόλογος στην αρχή των τραγωδιών του είναι ο πρόλογος που εισάγει στην υπόθεση. Ένας θεός ή ένας ήρωας του δράματος παρουσιάζεται στην αρχή και κατατοπίζει το θεατή για τον τόπο που εκτυλίσσεται το έργο, για τα πριν από το έργο γεγονότα και για το σημείο στο οποίο βρίσκεται η υπόθεση, κάποτε μάλιστα προχωρεί δίνοντας και τη λύση της τραγωδίας. Β) Ο "από μηχανής θεός" που εμφανίζεται στο τέλος των τραγωδιών του. Ύστερα από μια περίπλοκη εξέλιξη, που τα σφοδρά πάθη των ηρώων του δημιουργούν συγκρούσεις τέτοιες, ώστε ο θεατής να βρίσκεται μπροστά σε αδιέξοδο ψυχικό, εισάγεται "από μηχανής", ένας θεός που δίνει τη λύση. Ο θεός αυτός όχι σπάνια, είναι έκφραση της ειμαρμένης, που ρυθμίζει την τύχη των ηρώων του. Το νεωτερισμό αυτό όμως δεν τον χρησιμοποιεί πάντοτε. Τα χορικά επίσης του Ευριπίδη πρέπει να σημειωθεί ότι παρουσιάζουν διαφορά από τα χορικά των δυο άλλων μεγάλων τραγικών. Δε δένονται σφιχτά με την υπόθεση όπως στον Αισχύλο και στο Σοφοκλή παρά σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Είναι "εμβόλιμα" που παρεμβάλλονται στο έργο.
Τα σπουδαιότερα έργα του Ευριπίδη με λίγα λόγια.
Μήδεια (431 π. Χ) Η υπόθεση εξελίσσεται στην Κόρινθο, όπου ο Ιάσονας, αφού εγκατάλειψε τη σύζυγό του Μήδεια, η οποία θυσίασε τα πάντα για χάρη του, ξαναπαντρεύτηκε τη βασιλοπούλα Γλαύκη. Η Μήδεια εκδικείται τον άπιστο σύζυγο σκοτώνοντας τη νέα του σύζυγο, αλλά και τα δικά της παιδιά, για να πληγώσει την πατρική καρδιά του. Έπειτα, για ν' αποφύγει την εκδίκηση του Ιάσονα, καταφεύγει στον Αιγέα στην Αθήνα, μ' ένα άρμα που το έσερναν φτερωτοί δράκοντες.
Ηλέκτρα (413 π. Χ.) Η Ηλέκτρα ζει με τον άντρα της, ένα φτωχό χωρικό που της τον έδωσαν ο Αίγισθος και η Κλυταιμνήστρα, σε μια άθλια καλύβα πολύ σκληρή ζωή. Τίμιος και καλός ο άντρας της, δεν την άγγιξε καθόλου, γιατί ήταν από ταπεινό σόι. Εκεί έφτασαν ο Ορέστης και ο Πυλάδης και μετά την αναγνώριση, κατάστρωσαν σχέδιο να εκδικηθούν το θάνατο του πατέρα τους. Πρώτα σκότωσαν τον Αίγισθο στους αγρούς κι ύστερα την Κλυταιμνήστρα σε μια καλύβα, όπου την ξεγέλασαν να πάει. Στο τέλος οι Διόσκουροι όρισαν να παντρευτεί ο Πυλάδης την Ηλέκτρα και ο Ορέστης να πάει στην Αθήνα και να δικαστεί από τον Άρειο Πάγο.
Ιφιγένεια η εν Ταύροις (412 π. Χ.) Ο Ορέστης πήρε χρησμό από τον Απόλλωνα πως για να απαλλαγεί από τη μανία που κατέχεται μετά το φόνο της μητέρας του, πρέπει ν φέρει από τη χώρα των Τρώων στην Αθήνα το ξόανο (ομοίωμα) της Άρτεμης. Έτσι πηγαίνει μαζί με τον Πυλάδη, αλλά συλλαμβάνονται από τους ντόπιους και οδηγούνται στην ιέρεια του ναού της Άρτεμης, για να τους θυσιάσει στη θεά. Ιέρεια είναι η Ιφιγένεια, που μεταφέρθηκε εκεί από τη θεά μετά τη σωτηρία της στην Αυλίδα. Ακολουθεί η αναγνώριση των δύο αδερφιών και η φυγή τους στην Ελλάδα, αφού προηγουμένως πήραν το ξόανο της Άρτεμης, μ' ένα τέχνασμα της Ιφιγένειας. Ο ηγεμόνας της χώρας Θόας τους κυνήγησε και θα τους πρόφταινε, αν δεν επενέβαινε η θεά Αθηνά (από μηχανής θεός) να τον αναγκάσει την καταδίωξη. Ο Θόας όχι μόνο υπακούει, αλλά και υπόσχεται να στείλει στην Ελλάδα και τις Ελληνίδες που αποτελούν το χορό του δράματος.
Ελένη (412 π. Χ.) Ο Πάρις έφερε στην Τροία όχι την Ελένη, αλλά το είδωλό της. Η πραγματική Ελένη οδηγήθηκε στην Αίγυπτο από τον Ερμή, κοντά στο βασιλιά Πρωτέα. Εκεί πήγε ως ναυαγός, μετά την άλωση της Τροίας, ο Μενέλαος και τη συνάντησε τυχαία. Αφού έγινε η αναγνώριση, έφυγαν με δόλο από την Αίγυπτο.
Ιφιγένεια η εν Αυλίδι (405 π. Χ.) Ο Αγαμέμνονας πείστηκε από το Μενέλαο και κάλεσε την Ιφιγένεια στην Αυλίδα δήθεν για να την παντρέψει με τον Αχιλλέα. Μαζί της πηγαίνει και η Κλυταιμνήστρα και γρήγορα καταλαβαίνουν τι πρόκειται να επακολουθήσει. Ο Αχιλλέας μαθαίνει ότι χρησιμοποιήθηκε το όνομά του για τον ερχομό της Ιφιγένειας και αποφασίζει να την υπερασπιστεί. Παράλληλα, η Κλυταιμνήστρα και η Ιφιγένεια ικετεύουν τον Αγαμέμνονα να μην κάνει τη θυσία που σκοπεύει. Τελικά, η Ιφιγένεια καταλαβαίνει ότι η θυσία της είναι αναγκαία για την Ελλάδα και αποφασίζει να πεθάνει θεληματικά.
Βασιλειάδης Άγγελος, Χαραλαμπίδης Γιάννης (Ε΄ Τάξη)
Σελίδου Μαρία Τερέζα, Φαντίδου Μαρία (ΣΤ΄ Τάξη)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου